Уроки казахского языка

Жетінші сабақ

Сабақтың тақырыбы: Буын үндестігі, қртықтау сөздер.

Сабақтың мақсаты: Буын үндестігі туралы түсінік беру. Қазақша құттықтау сөздерін дұрыс айтуға үйрету.

Сабақтың барысы: Буын үндестігіне бірнеше мы-салдар келтіре отырып, олардың ерекшеліктері, дұрыс жазылуы мен дұрыс айтылуы туралы айту.

Буын үндестігі бойынша қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай үндесіп жал-ғасады: соңғы буыны жуан болса-жуан қосымша, жіңішке болса, жіңішке қосымша жалғанады. Мы-салы: енер+лі, ата+лар, эке+лер+ге, эже+лер+ ді.

В казахском языке слоги бывают твердыми и мягкими в зависимости от качества слогообразующего гласного. Если гласный переднего ряда -ә,е,і,ө,ү(в казахской терминологии мягкий гласный), то слог называется мягким. Если гласный заднего ряда — а, и, о, ұ, ы, то слог называется твердым. Для казахских многосложных слов характерно сочетание однородных типов слогов. Ср. э-же-лер, где все три слога мягкие; а-дам-дар, все три слога твердые.

Если последний слог слова твердый, то к нему присоединяется твердый аффикс: ата+лар+ға, ана+лар+ды.

Если последний слог слова мягкий, то присоединяется мягкий аффикс:

эке +лер+ге, эже +лер+ді.

Қазақ тіліндегі қосымшалар негізінен буын үнд-естігіне бағынып жалғанғанымен, біраз қосымша-лар бүл зандылыққа бағынбайды.

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар мы-налар:

1)көмектес септік жалғауы. Мысалы: баламен, қо-нақпен,т. б.;

2) -нікі (-дікі,- тікі), -тай, -тал, -дар, -еке, -тар. Мысалы: даланікі, экетай, діндар, ағаеке, есімтал;

3) -бей, -би, -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -кеш, -хана, -кес. Мысалы: бейшара, балгер, жемқор, эсемпаз. сәнқой, емхана, жүмыскер, зиянкес;

4) — ов, — ова, — ев, — ева, — ин, — ина. Мысалы: Әуезов,

Жү-мабаев, Сейфуллин, Жү-мағазина, т.б. Примечание 1. Действию закона сингармонизма не подчиняются:

— заимствованные слова: кітап, қазір, қажет; -сложные слова,в частности имена собственные,

топонимы и другие, как Темірхан, Әмірхан, Күнсұлу, Екібастұз, Шымкент; -заимствованные   словообразующие   аффиксы

хана: емхана, дәріхана; — кер: жұмыскер, айтыскер; -қор:жемқори др.;

—  аффиксы, образующие   фамилии: — ов, ев, -ин: Әуезов, Өсербаев, Байғарин;

— окончания творительного падежа (кемектес септік)

мен, пен, бен: атамен, окулықпен, қағазбен.

Қүлтықтау Поздравления

Құттықтаймын! -Поздравляю!

Мерекеңізбен!-С праздником!

Мерекеңізбен күлтықтаймын! -Поздравляю с праздником!

Туған күніңізбен!-С днем рождения!

Туған күніңізбен күлтықтаймын! — Поздравляю с днем рождения!

Наурыз мерекесімен күлтықгаймын! -Поздравляю с праздником Наурыз!

Наурыз құтты болсын! —С праздником Наурыз!

Жаңа жыл күлты болсын!-С новым годом! Мерейтойыңызбен қүлтықтаймын! -Поздравляю с юбилеем!

Айтыңыз күлты болсын!-С праздником айт!

Әйелдер күнімен қүлтықтаймын! -Поздравляю с Женским днем!

Жеңіс   күнімен   қүлтықтаймын! — Поздравляю   с днем Победы!

Балаңыздың дипломы кұгты болсын! — С получением диплома! (сына, дочери).

Балаңыздың мектеп бітіруімен күлтықгаймын!-С окончанием школы! (сына,дочери).

Областной учебно-методический центр

управления по развитию языков

Акмолинской области.

Подборку подготовил Султан ДАУТОВ.

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Читайте также